İbn Haldun Üniversitesi Hadis Araştırmaları Merkezi İslam dünyasında ses getirecek önemli projeleri hayata geçiriyor. Projelerden ilki 2017 yılında başladı. Çağımızın önemli muhaddislerinden Muhammed Avvame Hoca, kendisinin tahkikini yaptığı İmam Süyûtî’nin Tedrîbü’r-râvî fî şerḥi Taḳrîbi’n-Nevevî isimli kitabını, çok değerli müzakerelere imkân tanıyan bir ortamda, Türkiye ve ülke dışından seçkin akademisyen ve ilim adamlarına okuttu.
Avvame Hoca bu çalışmasında, kitabın metninin orijinalini tespit çabası içinde olduğu kadar metnin kendisini, ihtiva ettiği konuları, müellifin yaptığı alıntıları da kaynaklarından göstermekte ve gerektiği yerde çok faydalı bilgiler vererek karşılaştırmalar yapmaktadır. Hocanın bu çalışması bir anlamda Tedrîbü’r-râvî eserini yeniden yapılandırmaktadır.
5 ciltlik bu önemli çalışma 2017 yılından beri İbn Haldun Üniversitesi Hadis Çalışmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi bünyesinde icra edilen derslerle tamamlandı.
Sünen-i Tirmizi Tahkik ve Tevsik Projesi’yse 13 Aralık 2019’da hayata geçirildi. 12 Aralık 2023’te tamamlanan Sünen-i Tirmizi Tahkik ve Tevsik Projesi, İbn Haldun Üniversitesi Hadis Çalışmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi çatısı altında planlandığı gibi 48 ay içinde başarıyla bitti. Projenin önemi, İslam dünyası için oldukça büyüktür. Hadis ve sünnet kaynaklarının doğru bir şekilde anlaşılması ve yorumlanmasına katkı sağlayacaktır.
Eserin tahkik ve tevsik çalışmalarını doğru yapmak maksadıyla çalışmanın kapsamına yine İmam Tirmizi’ye ait el-İlelü’l-kebîr ve el-İlelü’l-sağîr adlı iki önemli eserin incelenmesi de eklenmiştir. Bu iki eser, el-Câmi’û’l-kebîr’deki hadis usulünün teknik bilgilerini içerir. El-İlelü’l-sağîr, el-Câmi’û’l-kebîr’de bahsedilen hadis usulüne dair teknik bilgilerin özetlendiği bir bölüm iken, el-İlelü’l-kebîr ise bu bilgileri daha geniş bir çerçevede ele alan bir eserdir. Projenin bu iki eseri de kapsaması, el-Câmi’û’l-kebîr’in daha kapsamlı ve doğru bir şekilde anlaşılmasını sağlamayı hedeflemektedir.
Proje, Muhaddis Muhammed Avvame’nin yönetiminde sahasında uzman 7 kişiden oluşan uzman bir kadroyla beraber yapılmıştır. Dönem dönem üniversitemizin doktora öğrencileri de projede görev almıştır.
Sonuç olarak, Sünen-i Tirmizi Tahkik ve Tevsik Projesinin, İslam dünyasında hadislerin daha doğru anlaşılmasına ve yayılmasına büyük katkı sağlayacağına inanmaktayız. Ayrıca, bu çalışma, İslam kaynaklarının modern zamanda nasıl ele alınması ve yorumlanması gerektiğine dair önemli bir örnek de teşkil etmektedir. İnanıyoruz ki, proje, ülkemiz ve İbn Haldun Üniversitesi adına tarihi bir başarı olarak kayıtlara geçecektir.
ESERİN ÖNEMLİ
Sünen-i Tirmizi diye şöhret bulmuş el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ isimli eser İslam hadis literatüründe önemli bir yere sahiptir. Eser, 9. yüzyılda yaşamış olan Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd) et-Tirmizî (ö. 279/892) tarafından derlenmiştir. Sünen-i Tirmizi, Sahih-i Buhari ve Sahih-i Müslim’den sonra en güvenilir hadis kaynaklarından biri olarak kabul edilir.
Tirmizi, bu eserinde hadisleri sadece aktarmakla kalmaz, aynı zamanda her bir hadisin güvenilirliğini de değerlendirir. Hadislerin sıhhatini (güvenilirliğini) ve zaafını (tenkit edilen yönlerini) belirtir, böylece okuyuculara her bir rivayetin güvenilirlik derecesi hakkında bilgi verir. Bu, Tirmizi’nin eserini, sadece hadisleri bir araya getiren bir derleme olmaktan çıkarıp, aynı zamanda bir hadis eleştirisi çalışması haline de getirir.
Sünen-i Tirmizi ayrıca, fıkıh ve İslami hukuk açısından da önemlidir. Tirmizi, hadisleri belirli hukuki meselelerle ilişkilendirir ve bu sayede hadislerin pratik uygulamalarını da gözler önüne serer. Bu özelliği ile Sünen-i Tirmizi, İslam hukuku ve fıkhı çalışmalarında önemli bir kaynak olarak kabul edilir.
Sünen-i Tirmizi Tahkik ve Tevsik Çalışmasında Yapılanlar:
- Sünen-i Tirmizi eserinin 120 farklı el yazma nüshaları toplandı. Sonra içlerinden İmam Tirmizi’den bu eserin nakledildiği 3 farklı rivayeti içinde barındıran 28 el yazması seçildi.
- Tahkik çalışmasına dayanak olarak seçilen el yazmaları birbirleriyle karşılaştırıldı ve aralarındaki farklılıklarla dipnotlarında zikredilen bilgiler kayda geçirildi.
- Nüshaların isnadları şema ve tablolar haline getirilerek İmam Tirmizi’ye ulaşan rivayet zincirlerinin daha anlaşılır bir şekilde gözler önüne serilmesi sağlandı.
- Hadisler ana kaynak kitaplarına muvafık olarak dikkatli ve titiz bir şekilde tahriç edildi.
- Tirmizi’nin sahabeden “Bu babda şu hadisler de vardır…” diyerek işaret ettiği hadisler de ayrıca tahriç edildi. Bu şekilde zikredilen hadislerin sayısı Tirmizi’nin kitabında rivayet ettiği asıl hadislerin sayısına eşitlendi.
- İmam Tirmizi’nin bab hadislerinde zikrettiği rivayetlerin farklı tarikleri de tahriç edildi.
- Tirmizi’de geçen sahabe sözlerinin tahriçleri yapıldı.
- Mezhep imamlarına veya mezhep imamlarının sözlerini içeren kitap müelliflerine nisbet edilen fıkhi görüşlerin tahrici yapıldı.
- İmam Tirmizi’nin bahsettiği coğrafi yerlerin tarifi verilip günümüzde hangi konumlarda yer aldıkları beyan edildi.
- Kıraat ilminde kaynak niteliği taşıyan kitaplardan farklı kıraat vecihleri belirtildi.
- Sünen-i Tirmizi, baştan sona İmam Mizzi’nin Tuhfetü’l-Eşraf adlı eseriyle karşılaştırıldı. Böylece İmam Mizzi’nin bizim nüshalarımızda olmayan rivayetleriyle bizim nüshalarımızın İmam Mizzi’de olmayan rivayetleri tespit edildi.
- İmam Tirmizi’den nakilde bulunan ana hadis şerh kitapları seçildi. Bu kitapların sayısının 20’ye ulaştığı tespit edildi. Sonrasında bu kitaplar birbiriyle karşılaştırılarak Tirmizi’nin bu kitaplarda hadislere verdiği hükümlerle bizim nüshalarımızda verdiği hükümler arasındaki benzeşme ve farklılık belirlendi.
- İmam Tirmiz’nin Sünen eseriyle el-İlelu’l-Kebir adlı eseri arasında tam bir bağ kuruldu.
- İmam Tirmizi’nin zayıf saydığı ve şiddetli zayıflık niteliğine sahip olan ravilerle İbn Hacer’in Tehzibu’t-tehzib adlı eserinde şiddetli zayıflıkla vasfettiği ravilerin içerisine dâhil olduğu kimseler tespit edildi. Sonra bu ravilerin hadislerine kuvvet kazandıracak mütabaât ve şahitler araştırıldı.
- Şeyh Muhammed Avvame, Sünen-i Tirmizi’de bulunan çok zayıf ve itham altında bulunan raviler hakkında araştırmalar yaparak İmam Tirmizi’nin böylesi ravilerden niçin rivayet aldığının gerekçelerini ortaya koydu.
- Kur’an ayetlerinin, hadis metinlerinin ve sahabe sözlerinin ayrı ayrı indeksleri oluşturuldu.
- Sünen-i Tirmizi’de yer alan cerh ve tadil hükümlerinin ayrı bir fihristi oluşturuldu. Bu hükümler içerisine hem İmam Tirmizi’nin kendi sözlerini hem de başkalarından naklettiği sözler dâhil edildi.
Sonuç olarak, bu proje, İslami hadis literatürünün en önemli kaynaklarından biri olan Sünen-i Tirmizi’nin doğru anlaşılmasına ve yorumlanmasına büyük katkı sağlayacaktır. Aynı zamanda, gelecek nesiller için güvenilir ve sağlam bir referans kaynağı teşkil edecektir. Eser, özellikle de İslam âlimleri ve araştırmacılar için başvuru kaynağı olacak niteliktedir.
Tedribu’r-râvi derslerine iştirak eden katılımcılara icazetleri 19 Ocak 2023’te takdim edilecektir. Ayrıca Sünen-i Tirmizi Tahkik ve Tevsik Projesi’nin tanıtımı ve yeni bir proje olan el-Mevâhibü’l-ledünniyye Projesi’nde tanıtımı Süleymaniye Camii’ndeki bu programda yapılacaktır.
Programa siyaset, akademi, bürokrasi, medya ve iş dünyasından çok sayıda isim katılacak. Ayrıca İslam dünyasından önemli davetliler yer alacak.
PROJE DANIŞMANI PROF. DR. SERDAR DEMİREL RÖPORTAJI
İcazet Merasimi:
İslam âleminin çok önemli hadis otoritelerinden Şeyh Muhammed Avvame Hoca Türkiye’ye teşrif ettikten sonra burada Cumhurbaşkanımızın da işaretiyle kendisinin tahkik ve tevsik edip ta’lik yazdığı ve şerh ettiği alanında çok önemli usülü hadis kitabı olan İmam Suiti’nin meşhur Tedbiri Ravi’sini okuttu.
Bu kitabı hocamız yeniden yapılandırmış ve başka kitaplarda bulunmayan bir çok ilaveler yapmış, şerhler eklemiş ve kitapta geçen bütün bilgilerin kaynaklarını göstermiş, kendisi aynı zamanda bir Hanefî alimi olması sebebiyle orada hanefi mezhebinin görüşlerine de ta’likat ve şerhte yer vererek açıklamıştır. Beş çiftlik bir kitaptır. Gerek akademiden gerek sivil alandan, hadis ilmi ile iştigal eden medrese âlimlerinden bir ekiple beraber yedi yıl boyunca bu kitap Avvame hoca tarafından bu ilim ehline okutuldu ve müzakereler yapıldı. Dolayısıyla bu bir ilmi adımdı ülkemiz adına. Bu kitap bitirildiği için Muhammed Avvame hocamız bu kitabı bitiren uzman hoca kadrosunun her birine bir icazet takdim edecektir. Bu aynı zamanda medeniyetimize ait ilmi bir geleneğin devamıdır.
Sünenu’t-Tirmiẕî kitabı:
İmam Tirmizi hicri 279 yılında vefat etmiş çok önemli bir muhaddistir. Hadis ilminin altın çağında yaşamıştır. İmam Buhari’nin ve İmam Müslim’in hadis tekniklerini bir araya getirerek yazmış olduğu Sünen-i Tirmizi çok önemli bir hadis kaynağıdır. Bu kaynağı aslına uygun bir şekilde tahkik etmek, tesvikini yapmak, esere dair farklı nüshaların sema kayıtlarını göstermek amacıyla ilmi bir çalışma yapıldı. Başında Muhammed Avvame hoca ve onun yardımcısı ve ilmi koordinatörü Dr. Muhyiddin Avvame’nin olduğu bu çalışma ayrıca 7 kişilik bir uzman kadroyla beraber 48 ay boyunca yapıldı. Eser 12. cilt olarak tamamlandı. İlk iki cildi mukaddime, son cildi de fihrist olarak hazırlandı. Mukaddimede başka kaynaklarda bulunamayan çok önemli katkılar bulunmaktadır. Sünen-i Tirmizi’de zayıf olduğuna hüküm verilmiş bazı raviler var. Zayıf olarak görülen ravileri hocaefendi ele aldı ve bunların ilmi derecelerini, hadisteki yerlerini, rivayetlerinin değerlerini inceleyerek ortaya koydu. Bu anlamda da çok önemli bir boşluğu da doldurdu. Çalışma şimdiden ismini hadis ilim tarihine yazdırmış bulunmaktadır. İbn Haldun Üniversitesi Hadis Çalışmaları Merkezi çatısı altında yapılması da üniversitemiz adına hadis sahasına yapılmış çok değerli bir katkıdır.
